ATATÜRK SAYFASI

Mustafa Kemal ve Reşit Galip

Çankaya sırtlarında oturan Ankara’lılar, şehre Reşit Galip Caddesi'nden geçerek inerler. Pek azı bu ismin kim olduğunu bilir. Bu bilinmezlikte belki Dr.Reşit Galip'in 41 yaşında göçüp gitmesi rol oynamıştır, belki de İnönü'yle yıldızının hiç barışmaması...

Rodos'ta doğan Reşit Galip, ortaokulu bitirince kardeşiyle bir sandala binip Marmaris'e gelmiş. Liseyi İzmir'de okumuşlar. Kardeşi Hüseyin Ragıp (Baydur) diplomatlığı seçip büyükelçilik yapmış. Reşit Galip ise İstanbul Tıp'a gidip doktor olmuş.

Öğrenciyken gönüllü olarak I. Dünya Savaşı'na katılmış. Kafkas Cephesi dönüşü öğrenimini tamamlayıp fakültede asistanlığa başlamış.

1923 Mart'ında, hekimlik yaptığı Mersin'e Mustafa Kemal Paşa geldiğinde Paşa'nın huzurunda konuşmuş ve gözlerine doğru bakarak şöyle demiş: ”Muhterem Gazi, sen yalnızca bu milletin bir kahramanı değilsin, sen bunlardan çok daha büyüksün. Sen bu milletin bir ferdisin. Senin birinci büyüklüğün, bu milletin bir ferdi olmakla iktifa ve iftihar etmekliğindir.”

Herkesin yüceltme yarışına girdiği günlerde Gazi'yi 'milletin bir ferdi' sayan 30 yaşındaki bu hatip, herkesin dikkatini çekmiş. Tabii en çok da Gazi'nin... Kemal Paşa ona milletvekilliği önermiş ve Dr.Reşit Galip, Ocak 1925'te Meclis'e girmiş.
Bir süre İstiklal Mahkemesi üyeliği yapmış. CHP İdare Heyeti'nde görev almış. Türk Ocakları'nda, Halkevleri'nde çalışmış. Yine Mustafa Kemal Paşa'nın isteğiyle Serbest Fırka'ya girmiş.
Ve Mustafa Kemal Paşa'nın sofrasına oturmuş. Onu bakanlığa taşıyan süreç de o sofrada başlamış.

Bu sofra sahnesi pek çok tanığın anılarında vardır:

1931 sonbaharıydı. O geceki tartışma, Milli Eğitim Bakanı Esat Mehmet'in bir yakınmasıyla başladı. Esat Mehmet, Mustafa Kemal Paşa'nın Harbiye'den 'tabya öğretmeni'ydi. Kazım Özalp'in 'Atatürk'ten Anılar' kitabında (T. İş Bankası Y., 1992, s.48-49) yazdığına göre konu, kız öğrencilerin kıyafetinden açıldı. Esat Mehmet, “kızların kısa etek, kısa çorap ve kısa kollu gömlek giymelerini uygun görmediğini” belirtti. Bir tamim yayınlayıp daha kapalı giyinmelerini isteyeceğini söyledi.
Bunun üzerine Reşit Galip söz aldı: ”Yanlış düşünüyorsunuz beyefendi” dedi. Bu bir geriliktir. Kadınlar eski durumda yaşayamazlar. İnkılaplardan en mühimi, kadınlara verilen haklardır. Başka türlü, Batılılaşmakta olduğumuzu iddia edemeyiz.” Sofra gerildi.

Gazi, vekilini zor durumda bırakan bu çıkıştan hoşlanmadı. “Bu konuyu uzatmayalım. Kısa çorap giyip giymemek çok önemli değildir, sonra tartışırız” dedi.

Ama Reşit Galip alttan almadı. ”Af buyurunuz Paşam! Bu, inkılap ve zihniyet meselesidir. Müsaade buyurursanız fikrimizi söyleyelim. Hatta daha ileri giderek diyeceğim ki, sizin huzurunuzda bu sofrada inkılapları zedeleyeceği icraattan bahsedilmesi küstahlıktır, hoş görülemez.”

Reşit Galip'in tartışma yaratmasının özel bir nedeni vardı: Halkevi'nde sanatı yaygınlaştırmak için tiyatro çalışmaları yapıyor, ancak sahneye çıkacak kadın oyuncu bulamıyorlardı. Buna gönüllü kadın öğretmenler için, Maarif Vekaleti'nden izin alamamışlardı. Reşit Galip “Bu kokuşmuş kafayla devlet yürümez” diye kestirip attı.

Mustafa Kemal Paşa'nın kaşları çatıldı. “Sözlerinizde müsamahalı, ölçülü olunuz” diye çıkıştı. Herkes yaklaşan fırtınayı hissetmişti. Ama Reşit Galip bulutların üstüne gitti. 57 yaşındaki Milli Eğitim Bakanı'nı işaret ederek dedi ki: ”Devrimci devrimcidir. İnsanlar bir yaştan sonra ister istemez tutucu olurlar. Meclis'te bunca genç, idealist, bakanlık yapacak yetenekte insan varken, böyle yaşlı kimseleri Milli Eğitim Bakanı yapmak hatadır.”

Mustafa Kemal Paşa yeniden uyarma gereği duydu: “Esat Bey yeteneklidir. Davamıza inanmıştır ve benim hocamdır. Beni okutmuş olması sence bir değer taşımıyor mu?”
”Kusura bakma Paşam, taşımıyor! Okuttuklarının içinde sizin gibi bir devrimci çıkmış ama kim bilir nice tutucu da çıkmıştır. Sizi de eleştiririm!”

Bunun üzerine Gazi'nin sabrı taştı: ”Bu sofrada hocama ve bir Milli Eğitim Bakanı'na hakaret etmenize müsaade edemem” diye haşladı.
Ama Reşit Galip sineceği yerde hepten üste çıktı: ”Devrimleri korumak için sizden müsaade istemiyorum. Hatayı yapan siz de olsanız, sizi de eleştiririm. Mesela Rose Noir'a verdiğiniz 15 bin liralık kredi mektubu da siz yaptınız diye hata olmaktan çıkmaz.”

İlk kez Mustafa Kemal Paşa'nın sofrasında Mustafa Kemal Paşa bu kadar sert eleştiriliyordu. Reşit Galip'in sözünü ettiği Rose Noir, Beyoğlu'nda, Rus karı-kocanın işlettiği bir barın adıydı. Mustafa Kemal Paşa bir gece oraya gitmiş, mekanın sahibi Madam Senya'dan “İş Bankası'ndan kredi alamıyoruz” yakınmasını dinlemiş ve orada bir kağıda iş Bankası Genel Müdürü'ne hitaben 'yardımcı olunması' isteğini yazmış, Rus çifte vermişti. Reşit Galip bu iltimas talebini eleştiriyordu.

Mustafa Kemal Paşa bu kez kızmadı; “Yoruldunuz, buyurun biraz istirahat edin” diyerek kibarca Reşit Galip'i sofradan kovdu. Ama genç devrimcinin yılmaya niyeti yoktu. Yıllar yılı bir efsane gibi anlatılacak çıkışını o an yaptı: “Burası sizin değil, milletin sofrasıdır. Milletin işlerini görüşüyoruz. Burada oturmak sizin kadar, benim de hakkımdır.”
Mustafa Kemal Paşa kendi fikirleriyle kendisini vuran bu genç adama baktı, sonra yanındakilere dönüp ”Öyleyse biz kalkalım” dedi. Sofradaki bütün heyet ayaklandı; Reşit Galip'i sofrada yapayalnız bırakıp çıktılar.

Bu müthiş sahnenin devamı daha da ibret vericidir:
Reşit Galip bütün geceyi Dolmabahçe Sarayı'nda pencere kenarındaki bir koltukta geçirir. Mustafa Kemal Paşa uyandığında Genel Sekreteri'ne Reşit Galip'i sorar. “Sabaha kadar bekledi, mahcubiyetini size iletmemizi istedi. Ankara'ya gidecek kadar borç para istedi. 25 lira verdik” derler. Mustafa Kemal Paşa “Ankara'ya gidecek adama 25 lira mı verilir. Bari benim hesabımdan birkaç yüz lira verseydiniz” der. Sonra “Cebinde beş parası yok ama karakterinden hiç taviz vermiyor.
Parası yok ama cesareti var” diye ekler.

1932 sonbaharında Mustafa Kemal Paşa, Reşit Galip'in Ankara Radyosu'ndaki bir konuşmasını dinler;
”Devrimleri her yerde, herkese karşı savunacağız. Gerekirse babamıza ve çocuklarımıza karşı bile” demektedir.
Mustafa Kemal Paşa birkaç gün sonra kendisini yeniden sofraya davet eder. Hemen yanındaki sandalyeye buyur eder. Onun yanına da, hocası Esat Mehmet'i oturtur. Ve orada yeni Milli Eğitim Bakanı'nın 39 yaşındaki Reşit Galip olduğunu açıklar.
   
Rose Noir olayı mı? Onu da hatırlatalım:
İş Bankası Genel Müdürü Muammer Eriş, Mustafa Kemal Paşa imzalı kağıdı alınca doğruca Dolmabahçe Sarayı'na gelmiş, Ata'nın ricacı olduğu krediyi vermeye kuralların uygun olmadığını bildirmiş, talebi reddetmiştir.
 
*******************

Reşit Galip'in bakanlığı sadece 13 ay sürdü. Bu süre içinde Darülfünun'dan üniversite reformunu başlattı. Öğretmenlere genel bütçeden maaş ödenmesini sağladı. Eşi Zübeyre Hanım'ın deyimiyle 'deli gibi çalışıyor' ama Mustafa Kemal Paşa'ya çıkışacak kadar ayarsız dili yüzünden her gün işe cebinde istifa mektubuyla gidiyordu.
Aslında Mustafa Kemal Paşa'yla araları iyiydi. O Gazi'ye “Paşam”, Gazi de ona “Doktor” diye hitap ederdi.

*******************

Torunu Feyhan Oran'a “Peki ne oldu da ayrıldı?” diye sordum. Bir gün sofradan ayrılırken, Mustafa Kemal Paşa, “Seni eve ben bırakacağım” demiş. Eve bırakınca o da saygıdan, “Ben de sizi uğurlayacağım Paşam” karşılığını vermiş. Ama kendisinin arabası olmadığından yürüyerek uğurlamış. O gece zatürre olmuş. Dinlenmesi tavsiye edilince 1933 Ekim'inde görevden ayrılmış.
1934 yazında Moda'daki bir deniz kazasında kızlarını kurtarmaya çalışırken akciğerlerini hepten üşütmüş. Bir mucize eseri kurtulduğu bu kazadan sonra ölümü bekleyerek, hastalığını takip etmeye başlamış. Keçiören'deki bağ evinin kütüphanesine demir yatağını taşıtıp yedi ay kitaplar arasında yatmış. 1934'te, 41 yaşında hayata veda etmiş.

 “Öldüğünde cebinde 5 lira parası varmış” dediği hiç görmediği torunu Feyhan: “Anneannem üç çocuğunu büyütebilmek için Afet İnan'dan yardım istedi. Mustafa Kemal Paşa'nın yardımıyla krediyle bir ev aldılar. O evin bir odasına sığışıp diğer daireleri kiraya vererek geçindiler.”

****************

Her sabah okul öğrencilerini güne başlatan “Türküm doğruyum çalışkanım” andı var ya... (Maalese artık yok.) Geçenlerde sevgili hocam Prof. Dr.Baskın Oran'ın eşi Feyhan, “Biliyor musun o andı kim yazdı?” diye sordu.
“Kim?” dedim merakla...
“Dedem.”
“Deden kim?”
“Reşit Galip...”
İnanılır gibi değil.
Ne o andın 1933'ün 23 Nisan günü Reşit Galip'in kaleminden çıktığını biliyordum ne de Feyhan'ın Mustafa Kemal Paşa döneminin Maarif Vekili Reşit Galip'in torunu olduğunu...

*****************

Feyhan, ilkokulda her sabah içtiği andın dedesinin kaleminden çıktığını ilkokul sonda annesinden öğrenmiş.